مقدمه
خط مشی هر کتابخانه به منزله سندی است که به بسیاری از پرسش های مدیریتی یک کتابخانه در بلند مدت و کوتاه مدت پاسخ می دهد. یک مدیر کتابخانه همواره در شرایط تصمیم گیری قرار دارد و خط مشی کتابخانه می تواند پاسخ های روشنی را در بسیاری از موقعیت ها فراهم آورد.
با در نظر گرفتن اینکه اهداف و خط مشی هر کتابخانه دانشگاهی باید پیش از هر چیز در راستای اهداف و برنامه‌های سازمان متبوع خود باشد، خط مشی این کتابخانه نیز به منظور تبیین معیارها و اهداف مجموعه سازی، سازماندهی منابع، ایجاد خدمات لازم برای تامین نیازها و مدیریت کلان کتابخانه تدوین شده است که بدین طریق کتابخانه می تواند با وجود تغییرات در مدیریت و نیروی انسانی کتابخانه و سازمان متبوع با چشم اندازی مناسب و مدون به روند پیشرفت و تحول خود با اتکای بر این خط مشی ادامه داده و از نفوذ سلیقه ها و دیدگاههای غیراصولی افراد در امور کتابخانه جلوگیری بعمل آورد.
علیرغم مشکلات و موانع موجود و حاکم بر کتابخانه های سازمان متبوع، در تعیین و تدوین
خط مشی این کتابخانه سعی گردیده است تا وضعیت و امکانات آن با استانداردهای لازم و موجود نزدیک و منطبق گردیده و مسئولین امر با در نظر گرفتن این معیارها روندی روبه رشد را برای کتابخانه فراهم آورند. همچنین باید در نظر داشت که مدیر کتابخانه موظف است بر اجرای دقیق و به کارگیری این خط مشی نظارت نموده و از طریق آن نسبت به اصلاح و برنامه ریزی خدمات کتابخانه اقدام نماید.
با توجه به وجود تغییر و تحول در سیاست های سازمان متبوع در جهت توسعه و ارتقای خدمات خود، خط مشی کتابخانه نیز می بایست هر چهار سال یکبار توسط مدیر کتابخانه مورد بررسی و بازنگری قرارگیرد و در این بازبینی ها امکانات موجود، منابع و خدمات کتابخانه نیز در پرتو رسالت و هدف های کتابخانه ارزیابی شود تا بدین طریق اساس و بستر برنامه ریزی آینده فراهم آید.
رسالت و اهداف
کتابخانه بیمارستان ابن سینا به عنوان یک کتابخانه دانشگاهی در راستای پیشبرد اهداف و برنامه های آموزشی ، پژوهشی و فرهنگی دانشگاه با بهره گیری از حمایت های این بیمارستان و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شیراز به ارائه خدمات کتابخانه ای و اطلاع رسانی می پردازد. این کتابخانه وظیفه دارد نسبت به شناسایی و تأمین نیازهای اساتید، دانشجویان و سایر کابران تحت پوشش خود و ارتقاء سطح آموزشی و پژوهشی دانشگاه، تلاش نموده و از طریق توسعه و استاندارد سازی خدمات و امکانات خود، بستر و محیط مناسب را برای کاربران فراهم آورد. همچنین کتابخانه ابن سینا وظیفه خود می داند که موجبات پیشرفت علمی ، آموزشی و فرهنگی دانشگاه را فراهم آورده و از تلاشها و برنامه های دانشگاه در زمینه ارتقای فرهنگ سلامت جامعه و امور فرهنگی دانشگاهیان حمایت نموده و در این زمینه مشارکت فعال داشته باشد. لذا کتابخانه بیمارستان ابن سینا مصمم است با تعالی امکانات و خدمات خود و با ایجاد محیطی مناسب، ضمن توسعه خدمات به کاربران و سایر ذینفعان و جلب رضایت آنان ، روند بهبود مستمر خدمات و امکانات کتابخانه را تحقق بخشیده و به عنوان غنی ترین و فعال ترین کتابخانه در زمینه روانپزشکی و سایر موضوعات وابسته در سطح استان فارس و جنوب کشور مطرح گردد و نسبت به تأمین منابع و اطلاعات مورد نیاز مراجعین به طور مؤثر و سازنده اقدام نماید.
مجموعه سازی
کتابخانه بیمارستان ابن سینا از نوع کتابخانه های دانشگاهی بوده که می بایست موضوعات زیر را به عنوان معیار انتخاب منابع و مجموعه سازی خود تحت پوشش قرار دهد:
۱- پزشکی ۲- روانپزشکی ۳- روانشناسی ۴- روانپرستاری ۵- بهداشت روان ۶- پرستاری
کتابخانه ویژه استفاده بیمار با هدف کمک به درمان بیماران روانی و ایجاد فرایند کتاب درمانی در بخش های بستری بیمارستان تأسیس گردیده که موارد زیر از دیگر اهداف این کتابخانه محسوب می گردد:
تأمین منابع کتابخانه ویژه بیماران بر عهده کتابخانه بیمارستان بوده که انتخاب و گردآوری مجموعه آن می بایست بر مبنای سه هدف زیر تأمین گردد:
۱- کتاب درمانی ۲- توانبخشی و کاردرمانی ۳- آموزش به بیمار
نظر به اینکه کتابخانه ویژه بیماران در اصل با هدف ایجاد فرایند کتابدرمانی تأسیس گردیده است لذا این هدف می بایست در اولویت مجموعه سازی کتابخانه قرار گیرد.
جامعه استفاده کنندگان
کلیه افرادی که در چارچوب آیین نامه مصوب کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی شیراز مجاز به ارائه خدمات به ایشان برشمرده است را کتابخانه ابن سینا ایشان را مشمول جامعه استفاده کنندگان خود می داند.
لذا این کتابخانه دانشجویان و اساتید رشته های روانشناسی بالینی ، روانپزشکی و روانپرستاری در دانشگاه را از کاربران اصلی خود می داند و در ارائه خدمات، مجموعه سازی و تعیین اولویت ها این دسته از کاربران را مورد توجه ویژه قرار خواهد داد. همچنین کتابخانه ابن سینا به منظور تعیین و پیشبرد اهداف و برنامه های خود، کلیه کاربران و ذینفعان خود را به تفکیک زیر بیان می نماید:
۱- ذی نفعان داخلی کتابخانه
پزشکان
پرستاران
روانشناسان
بیماران بستری؛
کلیه مراجعین به بیمارستان ؛
مدیران و کارکنان اداری
کادر آموزشی شاغل در بیمارستان ؛
دانشجویان رشته های روانپزشکی ، روانپرستاری و روانشناسی بالینی دانشگاه ؛
کارکنان بخش پیراپزشکی، خدمات و پشتیبانی شاغل در بیمارستان؛
پرسنل بازنشسته بیمارستان
اعضای ویژه و افتخاری کتابخانه
۲- ذی نفعان خارجی کتابخانه
کادر آموزشی شاغل در دانشگاه ؛
دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز و واحدهای تابعه ؛
کلیه کارکنان شاغل در دانشگاه اعم از رسمی ، پیمانی، طرحی و قراردادی؛
کارکنان و کادر آموزشی بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی شیراز؛
فارغ التحصیلان کلیه رشته های مرتبط با دانشگاه علوم پزشکی؛
دانشجویان غیر وابسته به دانشگاه در یکی از رشته های مرتبط ؛
کلیه گیرندگان خدمت دانشگاه در حوزه سلامت روان؛
خانواده ها و همراهان بیماران ؛
و نیز کارکنان و بیماران بستری این واحد دانشجویان، اساتید و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی فارس را از جامعه استفاده کنندگان خود می داند و سایر افراد (فارغ التحصیلان، بازنشستگان و رشته های مرتبط) از اعضای موقت و غیر رسمی کتابخانه به شمار می روند.
کتابخانه بیمارستان ابن سینا با شناسایی و تفکیک استفاده کنندگان بالقوه و بالفعل خود تلاش
می نماید تا نیاز ها و خواسته های جامعه استفاده کنندگان خود را متناسب با نیازهای آموزشی و پژوهشی آنها برآورده ساخته و می کوشد تا به نحوی شایسته زمینه لازم را برای رشد علمی و بهبود مهارتهای تخصصی کاربران فراهم آورد . با این وجود رسالت مجموعه سازی کتابخانه بر مبنای تاکید بر تامین منابع مورد نیاز اعضای فعال و ذی نفعان اصلی کتابخانه خواهد بود.
سفارش و گردآوری
مسئولیت اصلی انتخاب و تهیه منابع، با مدیر کتابخانه بوده که نظارت بر فرایند مجموعه سازی و ارزیابی سفارشات کتابخانه را نیز بر عهده خواهد داشت.
در روند سفارش و گردآوری منابع می بایست میان تعداد منابع و موضوعات کتابخانه تعادل ایجاد نمود. در این راستا پیشنهادات و سفارشات اساتید، دانشجویان و کارکنان واحد مربوطه جمع آوری گردیده و در روند تهیه و انتخاب منابع ترتیب اثر داده خواهد شد.
نیازهای کاربران متفرقه و موقت که با پرداخت حق عضویت یا از طریق اخذ قرارداد همکاری با دیگر سازمانها، به عضویت کتابخانه درآمده اند در روند سفارش و گردآوری منابع منظور نخواهند گردید. همچنین کتابخانه می بایست در سفارش و گردآوری منابع خود، منابع الکترونیکی مورد نیاز کاربران را نیز مد نظر قرار دهد.
خدمات عمومی کتابخانه
در کتابخانه وقت استفاده کنندگان ارزشمند بوده و لازم است که کتابدار حداکثر تلاش خود را برای تسریع در روند خدمت رسانی به مراجعین انجام دهد تا بتوان از اتلاف وقت ایشان جلوگیری بعمل آورد.
کتابخانه با بکارگیری سیستم قفسه باز و نرم افزار کتابخانه ای (DiGiLib) امکان سهولت بازیابی و دسترسی به منابع را فراهم آورده و مجموعه کتب کتابخانه به شرح زیر سازماندهی و بازیابی
می شوند:
۱- کتب تخصصی و پزشکی براساس نظام رده بندی NLM
۲- کتب عمومی و غیر پزشکی براساس نظام رده بندی کنگره ( LC )
کتابخانه می بایست با ایجاد بخش سمعی و بصری به جمع آوری و طبقه بندی مواد الکترونیک و تجهیزات صوتی و تصویری پرداخته و همگام با پیشرفتهای تکنولوژی و نیازهای روز، دامنه خدمات خود را در این زمینه گسترش داده و خدمات الکترونیکی خود را بهبود بخشد.
استفاده رایگان از خدمات الکترونیک، منابع اطلاعاتی و صمعی و بصری منحصر به کاربران سازمان متبوع می باشد که اساتید و دانشجوجان مقطع دستیاری در اولویت اینگونه خدمات قرار خواهند گرفت.
کتابخانه بیمارستان موظف به پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی کارکنان در چارچوب پیشبرد امور کاری منطبق با وظایف محوله ایشان بوده و به طور کلی از ارائه هرگونه خدمات کتابخانه ای به مراجعین در راستای اهداف و نیازهای شخصی معذور خواهد بود.
برای آن دسته از افرادی که از طریق حق عضویت سالیانه یا قرداد همکاری عضو کتابخانه گردیده اند صدور کارت عضویت الزامی می باشد. کتابخانه بیمارستان می بایست بیماران بستری را به عنوان جامعه استفاده کنندگان خود به شمار آورد و به ارائه خدمات کتابخانه ای به ایشان بپردازد و با همکاری بخش روانشناسی بیمارستان بر انجام صحیح فرایند کتاب درمانی بیماران نظارت داشته باشد.
خدمات اینترنتی
در شرایط کنونی کتابخانههای دانشگاهی می‌توانند با ایفای نقش عمده درشبکه جهانی گامهای مهمی در‌جریان‌جهانی شدن بر‌دارند و همچنین یک کتابخانه دانشگاهی بایستی برای کم‌کردن شکاف اطلاعاتی در جریان اطلاعات عهده‌دار این وظایف باشد. تاکید تمامی فعالیتهای کتابخانههای دانشگاهی بایستی بر دستیابی برابر به اطلاعات باشد؛ بنابراین در راستای چنین اهدافی کتابخانه‌ها باید به سوی افرادی که اکنون از این اطلاعات به نوعی محروم و یا بی اطلاع هستند متوجه شوند و در ایجاد جامعه‌ای با دسترسی برابر به اطلاعات سهیم باشند.
لذا با توسعه خدمات اطلاع رسانی از طریق اینترنت و جهانی شدن اطلاعات ضرورت پرداختن به خدمات الکترونیک و اینترنتی از سوی کتابخانه ها امری شایسته و ضروری است.
ازجمله مواردی که در کتابخانه های دانشگاهی دارای اهمیت روز افزون و ویژه ای برخوردار می باشد اشاعه اطلاعات گزیده (SDI): dissemination of information Selective است که باید در
برنامه ریزی های آینده کتابخانه از جایگاه مناسب و ویژه ای برخوردار گردد و در این راستا می بایست ارائه خدمات اطلاع رسانی روزآمد از طریق شبکه های مجازی و وب سایت کتابخانه گسترش یابد. به این منظور بایستی کتابخانه بتواند نقش خود را به عنوان رابط بین اطلاعات تولید شده و کاربران ایفا نماید و بتواند به عنوان زیر‌‌بنای ایجاد دانش و اطلاعات علمی و آموزشی عهده‌دار این نقش کلیدی باشد .
کتابخانه در راستای توسعه خدمات الکترونیک خود و گسترش SDIمی بایست ارائه خدمات مرجع اینترنتی به کاربران و نیز توجه به نیازهای اساسی کاربران در وب سایت کتابخانه را مد نظر قرار دهد. همچنین جهت گیری به سوی ایجاد کتابخانه الکترونیکی و منابع دیجیتالی و در دسترس قرار دادن این منابع از طریق وب سایت کتابخانه می بایست فراهم گردد.
آموزش کاربران از طریق اینترنت و قراردادن مطالب آموزشی مورد نیاز جامعه استفاده کنندگان در وب سایت کتابخانه و کانال های مجازی امری لازم و ضرروری است که این امر موجب صرفه جویی در وقت کاربران و ارتقاء سطح سواد اطلاعاتی آنها می گردد. در طراحی وب سایت کتابخانه انجام جستجوی ساده و پیشرفته در اطلاعات کتابشناختی منابع دیجیتال موجود در کتابخانه بدون نیاز به ثبت نام می بایست امکان‌پذیر باشد و نیز دسترسی آزاد و رایگان به منابع برای عموم کاربران در نظر گرفته شود.
مسئول وب سایت کتابخانه باید نسبت به ارزیابی و سنجش میزان استفاده ، رضایتمندی و نیاز های کاربران اقدام نموده و به ارائه راهکارهای عملی برای توسعه محتوا و امکانات وب سایت بپردازد . مسئول وب سایت همچنین باید به نگهداری و روزآمدی نرم افزارها و سخت افزارهایی که وب سایت کتابخانه را حمایت می کنند توجه نماید و نکات ایمنی را برای جلوگیری از آسیب ها و سوء استفاده های احتمالی رعایت نماید و به ارائه راهکارهایی برای توسه آینده سایت و نیز ایجاد بسترها و فرایندهای جدیدی برای
برنامه ها و اهداف استراتژیک بپردازد .
همچنین آموزش مهارت و سواد اطلاعاتی با هدف توانمندسازی کاربران و توسعه جامعه اطلاعاتی و استقرار سیستم آموزش الکترونیک نیز می بایست در برنامه توسعه خدمات کتابخانه در نظر گرفته شود.
امانت
پویایی و کارآمدی هر کتابخانه مستلزم ارائه خدمات مناسب به مراجعین بوده و به عبارتی هویت هر کتابخانه نزد کاربران با ارائه خدمات آن شناخته می شود که بیشترین تبلور این خدمات در قسمت امانت کتابخانه می باشد. لذا این کتابخانه بر خود لازم می داند که با پرهیز از اعمال سلیقه شخصی و تبعیض در سیستم امانت خود ، در جهت بهبود و سهولت سرویس دهی در میز امانت تلاش نموده و با پیگیری منظم دیرکرد ها و نیز کامپیوتری نمودن میز امانت ، این امکان را فراهم آورد. همچنین کتابخانه با تهیه آمارهای لازم از میز امانت می بایست مشکلات موجود را بررسی و مرتفع نموده و نیز بر روند پیشرفتها و کمبودها آگاهی یابد و نسبت به افزایش ضریب امانت و اعضای فعال کتابخانه اقدام نماید. به منظور یکپارچه سازی امانت در کتابخانه، منابع سمعی و بصری در قالب دی وی دی نیز می بایست از طریق نرم افزار کتابخانه ورود اطلاعات گردد و امکان امانت آنها از طریق نرم افزار میسر گردد.
وجین
براساس نیاز کاربران می بایست چاپ و ویرایش جدید کتبی که وجین شده اند تهیه گردیده و در مجموعه جایگزین شوند. بنابراین معیار جایگزینی مواد وجین شده مبتنی بر نیاز مراجعین و اهداف مجموعه سازی کتابخانه خواهد بود.
در راستای حفظ پویایی کتابخانه انجام عملیات سیاهه برداری و وجین مجموعه هر دو سال یکبار صورت خواهد پذیرفت. منابع کتابخانه می بایست براساس معیارهای زیر وجین گردد:
۱- ویرایشهای قدیمی: در صورت عدم نیاز مراجعین به ویرایش های قدیمی کتب، می بایست آنها را از مجموعه خارج نمود.
۲- تکراری بودن منابع: نسخه های اضافی منابعی که بنا به شرایطی تهیه گردیده و در حال حاضر مورد استفاده قرار نمی گیرند را می توان وجین نمود.
۳- عدم استفاده: منابعی که حداقل ۲ سال پس از زمان ثبت آنها مورد استفاده مراجعین قرار نمی گیرند از مجموعه اصلی وجین و منابع مفید و کاربردی جایگزین آنها خواهد شد.
۴- معیوب بودن: منابع آسیب دیده و ناقص از مجموعه خارج گردیده و در صورتی که از منابع مورد درخواست باشد می بایست نسخه های جدید آنرا جایگزین نمود.
۵- عدم ارتباط موضوعی: مجموعه کتبی که از تناسب و ارتباط موضوعی لازم برخوردار نمی باشد را می توان از کتابخانه وجین نمود و در صورت امکان اقدام به مبادله آنها نمود و یا به مجموعه کتابخانه بیماران اضافه نمود.
۶- عدم اعتبار علمی: منابع علمی که به مرور اعتبار علمی و آموزشی خود را از دست داده اند در صورت عدم استفاده می توان آنها را وجین نمود.
در خصوص نشریات ادواری علاوه بر رعایت موارد ذکر شده فوق، شماره هایی که به صورت تک نسخه ای و یا اهدایی ارسال شده اند و از نظر زمانی قدیمی بوده و در حال حاضر شماره های جدید آنها به کتابخانه ارسال نمی شوند می بایست از مجموعه وجین گردند.
اهداء
منابعی که به کتابخانه اهداء می شوند جزو اموال و منابع کتابخانه به شمار می روند و اهدا کننده
نمی تواند هیچگونه شرط یا محدودیتی را در حین اهداء منابع به کتابخانه تحمیل نماید. همچنین کتابخانه می تواند منابعی را که برای مجموعه لازم و مفید نیست نپذیرد و یا از مجموعه کتابخانه خارج و وجین نماید. همچنین کتابخانه صرفاً آن دسته از منابع اهدایی را می پذیرد که به وضوح در چارچوب خط مشی انتخاب و مجموعه سازی کتابخانه باشد.
با توجه به اینکه منابع اهدا شده توسط مراجعین اغلب غیر تخصصی و عمومی می باشد لذا می بایست در چارچوب اهداف و نیازهای زیر کتب اهدایی مورد پذیرش مسئول کتابخانه قرار گرفته و به مجموعه افزوده گردد:
۱- کمک به تأمین سلامت و بهداشت روانی جامعه استفاده کنندگان
۲- ترویج فرهنگ و ارزشهای اسلامی جامعه
۳- کمک به بالا بردن سطح آگاهی افراد نسبت به مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی
۴- منظور نمودن منابع غیر درسی و کمک آموزشی برای کتابخانه
۵- ترویج و تقویت فرهنگ مطالعه و سواد سلامت
۶- ارتقای مهارتهای زندگی و شغلی کاربران
نشریات
به طورکلی رشد روزافزون حجم مجلات علمی از یکسو و محدودیتهای مالی و افزایش حق اشتراک مجلات از سوی دیگر موجب شده است تا خرید نشریات را به سمت تهیه نسخه الکترونیکی آنها سوق بدهد. لذا تهیه و سفارش نشریات لاتین به منظور صرفه جویی در
هزینه های کلی سفارش و دریافت مجلات، در دانشگاه علوم پزشکی شیراز به صورت متمرکز بوده و کلیه امور مربوط به آن زیر نظر دفتر امور کتابخانه های دانشگاه واقع در معاونت پژوهشی انجام می پذیرد.
کتابخانه با فراهم آوردن مجموعه ای از نشریات تخصصی و معتبر می کوشد تا اطلاعات علمی روز را در اختیار کاربران خود قرار داده و بطور سنجیده فضایی مناسب جهت پژوهش و تحقیق برای جامعه استفاده کنندگان فراهم آورد. همچنین کتابخانه با تهیه نمایه های موضوعی از نشریات تخصصی خود می بایست بستری مناسب برای فعالیتهای تحقیقاتی و پژوهشی کاربران ایجاد نماید.کتابخانه تلاش می نماید با تهیه نسخه الکترونیکی نشریات تخصصی، امکان سرویس دهی مناسب، سهولت دسترسی و توسعه این منابع را برای کاربران فراهم آورد.
همکاری بین کتابخانه ای
نظر به اینکه همکاری بین کتابخانه ای یکی از راههای توسعه خدمات به مراجعین می باشد کتابخانه می بایست از طریق گسترش ارتباط بین کتابخانه ای به منظور تامین منابع مورد نیاز کاربران و ارتباط مؤثر با سایرکتابخانه ها، استفاده کنندگان را در تأمین نیازهای اطلاعاتی و منابع چاپی ایشان یاری نماید.
جهت عقد قرارداد همکاری با مؤسسات و کتابخانه های خارج از سازمان می بایست نیازهای جامعه استفاده کنندگان کتابخانه در نظر گرفته شود و نوع همکاری ها به طور یکسویه نباشد. همچنین اخذ قرارداد همکاری با مؤسسات و کتابخانه های خارج از سازمان می بایست همسو با سیاست ها و منافع سازمان بوده و محتوای قرارداد نباید بار مالی غیر متعارف برای سازمان ایجاد نماید. این کتابخانه در زمینه همکاری های پژوهشی، خدمات الکترونیک، سازماندهی اطلاعات و منابع، خدمات مرجع اینترنتی، اشتراک منابع و بانکهای اطلاعاتی تابع برنامه ها و تصمیمات معاونت تحقیقات و فناوری اطلاعات دانشگاه خواهد بود.
تهیه و تنظیم :
غلامرضا غفارنیا
(مسئول کتابخانه بیمارستان ابن سینا)
شهریورماه 1402
Sinalib۱@sums.ac.ir
